11-03-2017
KIES N FRIES
Kies een Fries dat was de strekking van de oproep van FNP partijvoorzitter Ulstje Hosper in de LC van donderdag 2 maart jl. (Mijn ingekorte reactie daarop stond vrijdag 10 maart in de LC.) Ook het Friese CDA roept op om op 15 maart op een Fries te stemmen. Maar werkt het? Heeft dat zin? Levert het wat op? Laat ik met het laatste beginnen. Eigen Friese vertegenwoordigers in de Tweede Kamer heeft zeker zin. Zij herkennen de regionale belangen. Als goed volksvertegenwoordiger staan ze open voor de lokale en regionale invloeden. Bekende regionale kandidaten brengen de politiek daadwerkelijk dichterbij. Je mag er vanuit gaan dat ze beter benaderbaar zijn dan de politici die ver weg wonen. Natuurlijk zijn ze als Tweede Kamerlid landelijk volksvertegenwoordiger en zullen ze met hun eigen fractie landelijke afwegingen maken. Maar toch. Ze zullen in de praktijk hun best doen de Friese belangen nadrukkelijker op de agenda te krijgen.Bij de grotere partijen wordt bij het maken van de kieslijst al rekening gehouden met een regionale spreiding. Primair wil je met een stem op een regionale kandidaat méér mensen uit de eigen regio in de Tweede Kamer. Stemmen op een regionale kandidaat op een verkiesbare plek helpt daarvoor niet! Willen we meer Friezen in de Tweede Kamer dan zullen we daar gericht werk van moeten maken. Het betekent strategisch stemmen met ook een duidelijke oproep uit de regionale gelederen van de partij. In de praktijk mankeert het daar meestal aan. Zo roept het CDA op om een Fries te kiezen. Er wordt echter geen keuze gemaakt voor de kandidaat die op een, waarschijnlijk, onverkiesbare plek staat. In de praktijk levert een voorkeurstem voor een regionale kandidaat dan ook meestal niet zoveel op omdat de betreffende kandidaten te weinig stemmen krijgen. Het pleidooi van Ultsje Hosper voor meer Friezen in de Tweede Kamer is dan ook terecht maar waarschijnlijk niet realistisch. Het is daarom goed om eens te kijken hoe het werkt en of we toch met z’n allen meer Friezen naar de Tweede Kamer kunnen krijgen. Ik ga daarbij uit van de stand van zaken van dit moment. De kieslijsten zijn bekend. De opiniepeilingen volgen elkaar steeds sneller op en uiteraard hebben we de gegevens uit het recente verleden. Welke Friezen werden er met voorkeurstemmen in de Tweede Kamer gekozen?
Hoe het werkt is vrij simpel. In het kieshokje niet het vakje van de lijsttrekker rood maken maar het vak van je voorkeurskandidaat. Meestal zal die uiteraard ook op de lijst staan voor de partij waar je voorkeur naar uit gaat. Tot 1998 was het zo dat je, om met voorkeurstemmen in de Tweede Kamer te worden gekozen, de helft van de kiesdeler nodig had. De hele kiesdeler, is het aantal stemmers gedeeld door 150. Met ruim 9 miljoen kiezers, dus degenen die ook echt gaan stemmen, ligt de hele kiesdeler iets boven de 60.000. Voor 1998 moest iemand op een onverkiesbare plaats dus minimaal ruim 30.000 stemmen halen om zijn collega’s op de kieslijst te passeren. Dat gebeurde in de praktijk maar zelden. In Fryslân lukte het zittend Kamerlid Minke van der Ploeg-Posthumus, in 1994, niet om vanaf plek 47 voor het CDA gekozen te worden. Dat terwijl ze maar liefst 21.000 voorkeurstemmen kreeg! De laatste en bekendste die er wel in slaagde was VVD-er Theo Joekes, die in 1986 met 250.000 voorkeurstemmen in de Tweede Kamer werd gekozen. Daar was echter sprake van een landelijke actie.
Sinds 1998 is de kiesdeler gehalveerd. Om met voorkeurstemmen gekozen te worden is nog slechts een kwart van de kiesdeler nodig. In de praktijk zijn dat ruim 15.000 stemmen. In 1998 profiteren twee regionale CDA kandidaten van deze wijziging. Limburger Camiel Eurlings wordt met 24.000 voorkeurstemmen gekozen. Overijsselse Annie Schrijer-Pierik met 17.400 stemmen. In 2002 en 2003 is het een Friese kandidaat voor de Tweede Kamer die tot tweemaal toe met voorkeurstemmen haar mannelijke medekandidaten op de kieslijst passeert. Het is Christen Unie kandidate Tineke Huizinga-Heringa. In 2002 gekozen met 19.800 voorkeurstemmen en in 2003 met 19.650. Echter ook bij deze voorkeurstemmen spelen niet enkel regionale maar vooral landelijke inbrengen de overwegende rol. Regionaal is het de Provincie Overijssel die er daarna nog tot tweemaal toe in slaagt om een eigen onverkiesbare kandidaat in de Tweede kamer te krijgen. In 2010 betreft het Sabine Uitslag van het CDA met 15.933 voorkeurstemmen en in 2012 overtreft CDA-er Pieter Omtzigt deze score door met maar liefst 36.750 voorkeurstemmen te worden herkozen als Tweede Kamerlid.
In 2006 is er sprake om in het kader van wijzigingen in de kieswet de kiesdeler nog een keer te halveren naar 1/8 kiesdeler. Dit voorstel wordt echter op de valreep alsnog door het Kabinet ingetrokken. Het mag duidelijk zijn dat ik dat zelf erg jammer heb gevonden. Als het al in 2005 geïnitieerde wetsvoorstel wel bijtijds was ingevoerd was ik eind 2006 met 10.500 voorkeurstemmen rechtstreeks gekozen in de Tweede Kamer. Uiteraard zijn er ook Friezen die de afgelopen jaren wel een kwart van de kiesdeler haalden. Joop Atsma (CDA) en Lutz Jacobi (PvdA). Zij stonden echter op rechtstreeks verkiesbare plekken waardoor er geen extra Friezen naar de Kamer gingen. 2006 was in Fryslân een topjaar wat betreft voorkeurstemmen. De grootste partij, het CDA, trok in Fryslân ruim 109.000 kiezers, gezamenlijk haalde de 3 Friese kandidaten ruim 25% voorkeurstemmen waardoor geen van de drie echter afzonderlijk gekozen werd. Als je die percentages vertaald naar de komende verkiezingen dan mag je er vanuit gaan dat het CDA nog maar mag rekenen op ruim 50.000 Friese kiezers. Wil kandidaat nummer 31, Esther Hanemaaier uit Dokkum, op voorkeurstemmen naar de Tweede Kamer, dan zal ze in haar eentje meer dan 30% van de Friese CDA stemmers moeten overtuigen! De VVD stemmers zullen vol moeten gaan voor Harry Bevers uit Leeuwarden, nr. 73 op de lijst. De PvdA kiezers kunnen maar het beste hun stem uitbrengen op Christa Oosterbaan van West Terschelling, plek 20. Als echter de opiniepeilingen correct zijn heeft Christa dan wel meer dan 60% van de Friese PvdA stemmers nodig om ook echt direct in de Tweede Kamer te worden gekozen! PVV-ers die meer Friezen in de kamer willen doen er verstandig aan om hun stem uit te brengen op nr. 25 van hun lijst, Max Aardema uit Drachten. Fenna Feenstra, nr. 40 op de SP kandidatenlijst is de eerste Fries op de lijst en heeft ook meer dan de helft van de Friese SP-stemmers nodig om rechtstreeks gekozen te worden. En wil Theun Wiersma de nr. 11 van 50plus rechtstreeks verkozen worden dan zijn er ook voor hem ruim 15.000 voorkeurstemmen nodig. Dat is op dit moment meer dan het aantal stemmen dat 50plus in Fryslân lijkt te gaan halen. Jacques Monasch heeft het nog moeilijker. Hij zal eerst de hele kiesdrempel van ruim 60.000 stemmen moeten halen.
Kortom, het wordt nog best lastig om op 15 maart meer Friezen in de Tweede Kamer te krijgen. Maar waar een wil is is een weg. Dus Kies ’n Fries!